วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร กรุงเทพมหานคร

โดย มณีรัตน์ วงษ์ลา

เมื่อกล่าวถึงวัดที่มีประวัติความเป็นมาที่ยาวนาน และศาสนสถานที่สำคัญ ซึ่งเป็นสิ่งก่อสร้างแบบไทย ในสมัยรัตนโกสินทร์แล้ว บางคนอาจจะนึกถึงวัดที่ใหญ่ๆในกรุงเทพมหานคร อย่างเช่น วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดอรุณราชวราราม เป็นต้น แต่ก็ยังมีอีกวัดหนึ่งที่มีสำคัญไม่แพ้กัน ซึ่งเป็นพระอารามหลวงชั้นโท นั้นคือ “วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร” เป็นวัดในนิกายเถรวาท

วัดประยุรวงศาวาส เป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดวรวิหาร ที่ตั้งวัด วัดประยุรวงศาวาส ตั้งอยู่ใกล้กับเชิงสะพานพระพุทธยอดฟ้า ฝั่งธนบุรี โดยมีเลขทะเบียนวัดที่ ๒๔ ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุญนาค) หรือ สมเด็จเจ้าพระยาองค์ใหญ่ ทรงสร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๓๗๑ เมื่อครั้งดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าพระยาพระคลัง ว่าที่กรมท่า และสมุหพระกลาโหม ได้อุทิศสวนกาแฟเพื่อสร้างเป็นวัด ครั้นเมื่อ พ.ศ. ๒๓๗๕ ได้ถวายเป็น พระอารามหลวงในสมัยรัชกาลที่ ๓ พระราชทานนามว่า "วัดประยุรวงศาวาส" แต่ชาวบ้านเรียกกันว่า วัดรั้วเหล็ก เพราะสมเด็จเจ้าพระยาองค์ใหญ่สั่งรั้วเหล็ก มาจากอังกฤษเพื่อน้อมเกล้าฯ ถวายรัชกาลที่ ๓ ใช้เป็นกำแพงในพระบรมมหาราชวัง แต่ไม่โปรด จึงขอรับพระราชทานมาใช้เป็นกำแพงวัดแทน โดยเอาน้ำตาลทรายน้ำหนักเท่าน้ำหนักเหล็กไปแลก ในคราวเดียวกันนั้นยังทูลเกล้าฯ ถวายพรมผืนใหญ่ ๑ ผืน กับโคมกิ่งแก้ว ๓ โคม ซึ่งไม่โปรด จึงได้ทูลขอ พระราชทานโคมไปประดับในพระอุโบสถวัดนี้

รั้วเหล็กนี้สูงประมาณ ๓ ศอกเศษ ทำเป็นรูปอาวุธคือ หอก ดาบ และขวาน (ขวานสามหมื่น ปืนสามกระบอก หอกสามแสน) มีลักษณะเป็นกำแพงและซุ้มประตูเล็กๆ เป็นตอนๆ วัดจากมุมวิหารคตข้างพระอุโบสถไปจรดกำแพงประตูวัดด้านตะวันออกยาว ๑๔๘ เมตร ล้อมบริเวณอุทยานเขามอ (เขาเต่า)อีก ๒ ด้านด้านตะวันตกยาว ๔๘ เมตร ด้านใต้ยาว ๔๓ เมตรล้อมเป็นกำแพงหน้าวัด ตอนขวามือเข้ามายาว 40 เมตร ตอนซ้ายมือเข้ามายาว ๒o เมตร

พระอุโบสถเป็นแบบไทย กว้าง ๑๘.๒๔ เมตร ยาว ๒๕.๒o เมตร หลังคาลด ๒ ชั้น หน้าบันเป็นลายดอกพุดตาน ด้านหน้าและด้านหลังมีประตูเข้าออกด้านละ ๒ ประตู หลังคามุงด้วยกระเบื้องเคลือบ พระวิหารเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธนาคน้อย ซึ่งนัยว่าอัญเชิญมาจากสุโขทัย

พระวิหารหลวงพ่อพระพุทธนาคเป็นสถาปัตยกรรมแบบทรงไทย กว้าง ๑๖.๙๙ เมตร ยาว ๒o.๑๙เมตร เป็นวิหาร ๕ ห้อง หลังคาลด ๒ ชั้น หน้าบันสลักลวดลายดอกไม้สวยสดงดงามและปิดทองประดับกระจกแพรวพราว มีซุ้มประตู ๔ ประตู บานประตูประดับมุก เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธนาคน้อย ซึ่งนัยว่าอัญเชิญมาจากสุโขทัย

พระบรมธาตุมหาเจดีย์ทรงกลมองค์ใหญ่ สร้างโดยสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)ในปี พ.ศ. ๒๓๙๘ สัณฐานรูปโอคว่ำ สูง ๖o.๕๒๕ เมตร ฐานล่างส่วนนอกวัดโดยรอบได้ ๑๖๒ เมตร เส้นผ่าศูนย์กลาง ๕o เมตร มีช่องคูหาเรียงรายล้อมรอบชั้นล่างพระเจดีย์ ๕๔ คูหา ชั้นบนถัดจากช่องคูหาขึ้นไปมีพระเจดีย์เล็ก ๑๘ องค์ เรียงรายพระเจดีย์องค์ใหญ่  ถือว่าเป็นเจดีย์แบบลังกาองค์แรกในสมัยรัตนโกสินทร์ เป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุและอัฐิคนในตระกูลบุนนาค
ภูเขาจำลองหรือเขาเต่าก่อด้วยหินอยู่ข้างประตูทางเข้าวัด มีโบสถ์และเจดีย์ขนาดเล็กบนยอด บริเวณข้างล่างมีสระน้ำเป็นที่อาศัยของเต่าจำนวนมาก ข้างสระน้ำมีอนุสาวรีย์รูปปืนใหญ่ เป็นอนุสรณ์ถึงเหตุการณ์คราวฉลองวัดเมื่อ พ.ศ. ๒๓๘๐ ครั้งนั้นพระรูปหนึ่งเอาปืนชำรุดไปทำไฟพะเนียง ปืนแตกระเบิดทำให้พระและชาวบ้านตายถึง ๘ คน

จากประวัติความเป็นมาของ วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร  ที่ยาวและยังเป็นศาสนสถานที่สำคัญซึ่งเป็นเหมือน ศูนย์รวมจิตใจของชาวบ้าน อีกทั้งยังเป็นแหล่งรวมความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ด้วย จึงเป็นสถานที่อันน่ารื่นรมย์ที่ พุทธบริษัทจากทั่วทุกสารทิศ ทั้งเจ้านายราชนิกุล ขุนนาง คหบดี และราษฎรทั่วไป นิยมพาบุตรหลานเข้ามาสัมผัสบรรยากาศแห่งธรรมชาติที่หาไม่ได้จากที่แห่งใดใน พระนคร ทั้งยังมีโอกาสได้เข้าวัด ทำบุญ ประกอบกุศลกรรม และสดับพระธรรมเทศนา ช่วยจรรโลงพระศาสนาและสร้างความสงบสุขร่มเย็นเป็นสุขให้ชาวบ้าน และในปัจจุบันวัดแห่งนี้อยู่ภายใต้การดูแลของเจ้าอาวาสรูปที่ ๑๔ คือ พระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต ปธ.๙)

อ้างอิง

ธรรมะไทย. (ม.ม.ป.).วัดประยุรวงศาวาส วรวิหาร. วันที่สืบค้น ๒๒ มกราคม ๒๕๕๗ จาก http://www.dhammathai.org/watthai/bangkok/watprayurawongsawas.php

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี. (๒๕๕๖). วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร. วันที่สืบค้น ๒๒ มกราคม ๒๕๕๗ จาก
http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A3

พระบรมธาตุเจดีย์

พระอุโบสถ

พระพุทธนาคศักดิ์สิทธิ์