วัดนางพญา ศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย

โดย พัชรี หงษ์ทอง

ศิลปะในสมัยสุโขทัยมีหลายชนิด ทั้ง ประติมากรรม จิตรกรรมฝาผนัง เครื่องปั้นดินเผาและสถาปัตยกรรม คนในสมัยนั้นนับถือศาสนาพุทธกันมากจึงเป็นเรื่องง่ายที่จะพบการถ่ายทอดงานศิลปะไว้ตามศาสนสถานต่างๆ เช่น วิหาร อุโบสถ เจดีย์ และวัด โดยบทความนี้นำเสนอเรื่องราวของวัดนางพญาที่ยังทิ้งร่องรอยความงดงามของศิลปะสุโขทัยไว้ได้อย่างดี

วัดนางพญาสร้างขึ้นในสมัยอยุธยาตอนต้น เป็นโบราณสถานที่อยู่ในอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย เป็นเมืองโบราณที่มีร่องรอยของคูน้ำล้อมรอบ และแนวกำแพงเตี้ย สิ่งก่อสร้างสำคัญของวัดนี้ได้แก่

เจดีย์ประธานของวัดนางพญา เป็นเจดีย์ทรงระฆังกลมไม่มีเสาหานรองรับปล้องไฉน มีบัวปากระฆัง 3 ชั้นองค์ระฆังมีซุ้มจระนำทั้งสี่ทิศ ตั้งอยู่บนฐานประทักษิณซึ่งแต่ก่อนเคยมีช้างปูนปั้นยืนแบกอยู่รอบเจดีย์ โดยถือคติว่าช้างมีความสัมพันธ์กับการจุติของพระโพธิสัตว์ ช้างเป็นสัตว์ที่คอยรักษาทิศของพระพุทธเจ้า และช้างเป็นสัตว์ที่ช่วยค้ำจุนจักรวาล ดังจะเห็นได้จากช้างที่ประดิษฐานอยู่ที่ฐานของเจดีย์ เช่น ที่วัดช้างรอบ เจดีย์ประธานวัดนางพญานี้ สร้างขึ้นเมื่อครั้งที่ศรีสัชนาลัยอยู่ภายใต้การปกครองของล้านนา หรืออาจหลังจากที่กรุงศรีอยุธยายึดเมืองนี้กลับมาได้ไม่นาน (สงวน รอดบุญ 2529:85-86; สันติ เล็กสุขุม 2540:17)

วิหารของวัดนางพญา ตั้งอยู่ด้านหน้าของเจดีย์ สร้างเป็นวิหารแบบทึบ ขนาด 7 ห้อง  ฐานเตี้ยก่อจากศิลาแลง ทรงสี่เหลี่ยมปริมาตร เสาทำจากแท่งศิลา  หลังคาทำจากเครื่องไม้มุงด้วยกระเบื้องดินเผา หรือกระเบื้องเคลือบ  ผนังทึบเจาะช่องให้แสงผ่านได้เป็นลูกกรงสี่เหลี่ยม ประดับลายปูนปั้นรอบวิหารเช่น ลายรักร้อยแข้งสิงห์ ประจำยาม  และพรรณพฤกษาเป็นต้น ทางผนังด้านทิศใต้ มีลวดลายปูนปั้นที่สวยงามแสดงลวดลายกึ่งมนุษย์กึ่งวานรกำลังวิ่ง บริเวณเสาภายในวิหารมีรูปเทพพนมประดับ ทำด้วยสังคโลกไม่เคลือบ (สงวน รอดบุญ 2529:83; สันติ เล็กสุขุม 2540:16-17,32-33)

ในสมัยสุโขทัยไม่นิยมสร้างอุโบสถ จึงค่อนข้างหายาก แต่พบในวัดนางพญาซึ่งมีขนาดเล็ก มีข้อสังเกตุได้คือใบเสมาที่ปักประจำทิศทั้งแปดของอาคาร มีการแบ่งแยกเป็นเขตสังฆาวาสชัดเจน เพื่อพระสงฆ์สามารถทำสังฆกรรมร่วมกัน มีพระพุทธปฏิมาเป็นประธาน ซึ่งปัจจุบันได้สูญหายไปแล้ว สันนิฐานว่าสร้างพระอุโบสถขึ้นในปลายพุทธศตวรรษที่ 20 หรือต้นพุทธศตวรรษที่ 21 (สงวน รอดบุญ 2529: 41,48; สันติ เล็กสุขุม 2540:33.)

วัดนางพญาเป็นวัดทที่สร้างในสมัยสุโขทัย มีจุดเด่นคือลวดลายปูนปั้นที่ประดับตกแต่งผนังวิหาร ถึงแม้ว่าปัจจุบันจะไม่ค่อยสมบูรณ์ แต่ก็ยังแสดงให้เห็นถึงความสวยงามและวิจิตรบรรจงของช่างไทยสมัยโบราณได้เป็นอย่างดีควรค่าแก่การอนุรักษ์ไว้ให้เป็นมรดกแก่ลูกหลาน

อ้างอิง

สงวน รอดบุญ. 2529, ศิลปกรรมไทย. โรงพิมพ์การศาสนา : กรุงเทพฯ.

สันติ เล็กสุขุม. 2540, ศิลปะสุโขทัย. เมืองโบราณ : กรุงเทพฯ.

สันติ เล็กสุขุม. 2549, ศิลปะสุโขทัย. เมืองโบราณ : กรุงเทพฯ.

วัดนางพญา

เจดีย์ทรงระฆัง ที่วัดนางพญา

ลวดลายปูนปั้นบนผนังวิหารวัดนางพญา